Jakie są choroby weneryczne i jak je rozpoznawać?

Choroby przenoszone drogą płciową (dawniej określane jako choroby weneryczne) to grupa schorzeń wywoływanych przez bakterie, wirusy, grzyby lub pasożyty. Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas kontaktów seksualnych – waginalnych, analnych czy oralnych – natomiast w niektórych przypadkach możliwe jest też przeniesienie patogenu poprzez kontakt z zakażoną krwią, z matki na dziecko w czasie ciąży lub porodu, a nawet przez wspólne używanie przedmiotów osobistych.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, choroby weneryczne mogą rozwijać się zarówno u osób aktywnych seksualnie od wielu lat, jak i u tych, które miały tylko jednego partnera. Ich wczesne rozpoznanie i leczenie jest kluczowe – zaniedbanie objawów może prowadzić do groźnych powikłań, w tym bezpłodności, przewlekłych dolegliwości bólowych czy chorób nowotworowych.

Najczęstsze choroby weneryczne u mężczyzn i kobiet

Pojęcie chorób przenoszonych drogą płciową mieści w sobie wiele jednostek diagnostycznych, natomiast do najczęściej występujących zaliczane są:

• kiła – choroba bakteryjna wywoływana przez krętka bladego (Treponema pallidum). W początkowej fazie pojawia się twardy, bezbolesny wrzód w miejscu wniknięcia bakterii. W kolejnych etapach może dochodzić do wysypek, zmian na błonach śluzowych i poważnych uszkodzeń narządów wewnętrznych;
• chlamydioza – wywoływana przez Chlamydia trachomatis. U niektórych osób przebiega bezobjawowo, jednak często powoduje upławy, pieczenie przy oddawaniu moczu, ból w podbrzuszu. U mężczyzn może prowadzić do zapalenia najądrzy, a u kobiet – do zapalenia jajowodów i bezpłodności;
• rzeżączka – bakteryjna infekcja powodowana przez Neisseria gonorrhoeae. Objawia się ropnymi upławami, bólem przy oddawaniu moczu, czasem gorączką. Może zajmować także gardło i odbyt;
• opryszczka narządów płciowych – wirusowe zakażenie HSV-2 (rzadziej HSV-1). Charakteryzuje się bolesnymi pęcherzykami i nadżerkami w okolicach intymnych. Zmiany mają tendencję do nawrotów;
• kłykciny kończyste (HPV) – charakterystyczne, brodawkowate narośla na skórze narządów płciowych (mogą też występować w okolicy jamy ustnej i gardła), wywołane przez wirusa brodawczaka ludzkiego. Niektóre typy HPV zwiększają ryzyko raka szyjki macicy, odbytu czy prącia;
• rzęsistkowica – choroba pasożytnicza spowodowana przez Trichomonas vaginalis. Objawy obejmują obfite, pieniste upławy o nieprzyjemnym zapachu i świąd. U mężczyzn często przebiega bezobjawowo;
• AIDS – zespół nabytego niedoboru odporności, będący skutkiem nieleczonego zakażenia wirusem HIV. Początkowo może nie dawać objawów, jednak stopniowo degraduje układ odpornościowy, co prowadzi do ciężkich infekcji, a w niektórych przypadkach – do rozwoju nowotworów;
• wirusowe zapalenie wątroby typu B i C – przenoszone między innymi drogą płciową. Przyczyniają się do uszkodzeń wątroby, a w przypadku braku leczenia mogą prowadzić do marskości i raka wątroby.

Choroby weneryczne – objawy na skórze, twarzy, narządach płciowych i objawy ogólnoustrojowe

Objawy chorób wenerycznych są bardzo zróżnicowane – mogą obejmować zarówno zmiany w obrębie narządów płciowych, jak i w innych częściach ciała. Wśród nich wyróżnia się:

• objawy w obrębie narządów płciowych, takie jak: pieczenie lub ból podczas oddawania moczu, ropne, pieniste lub serowate upławy (bez zapachu lub o nieprzyjemnej woni), owrzodzenia, nadżerki , kłykciny kończyste lub pęcherzyki (w okolicach intymnych pojawiają się przy zakażeniu HPV), świąd i zaczerwienienie, obrzęk narządów płciowych czy ból podczas stosunku;
• objawy skórne: wysypki plamisto-grudkowe (na przykład w kile wtórnej), owrzodzenia lub pęcherzyki w obrębie warg (jeśli przyczyną zakażenia jest HSV-1 – wirus opryszczki typu 1), zmiany grudkowe i świąd w innych częściach ciała (świerzb);
• objawy ogólnoustrojowe: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni i stawów, utrata masy ciała, objawy niewydolności narządów (na przykład niewydolność wątroby przy WZW B lub C).

Warto pamiętać, że niektóre infekcje mogą przez długi czas nie dawać żadnych dolegliwości. Tak bywa między innymi w przebiegu chlamydiozy czy w zakażeniu wirusem HIV – wówczas pacjent dowiaduje się o chorobie dopiero podczas badań.

Choroby weneryczne – badania i diagnostyka

Diagnostyka chorób przenoszonych drogą płciową obejmuje różne metody, zależne od wielu czynników – w tym od objawów obserwowanych u pacjenta czy podejrzenia konkretnego rozpoznania. Niemniej, najczęściej stosuje się:

• wymaz z cewki moczowej, szyjki macicy lub pochwy – pozwala na wykrycie bakterii, wirusów lub pasożytów;
• badanie mikroskopowe pobranej próbki – szczególnie w przypadku rzęsistkowicy, kandydozy czy świerzbu;
• posiewy bakteriologiczne – umożliwiają identyfikację drobnoustroju i określenie jego wrażliwości na antybiotyki;
• badania serologiczne – wykrywają obecność przeciwciał przeciwko konkretnym patogenom (na przykład przeciwciał przeciwko kile, HIV, WZW);
• testy PCR – bardzo czułe badania genetyczne, które wykrywają materiał DNA lub RNA patogenu;
• badania krwi – wykorzystywane w diagnostyce między innymi HIV, WZW czy kiły;
• USG narządów miednicy – pomocne w ocenie ewentualnych powikłań zapalnych u kobiet i mężczyzn.

W prywatnych laboratoriach można wykonać także panele przesiewowe (takie jak na przykład pakiet Zdrowie Intymne, dostępny w laboratoriach ALAB: https://www.alab.pl/pakiet/pakiet-zdrowie-intymne-podstawowy) w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową, które pozwalają ocenić obecność kilku najczęstszych patogenów jednocześnie. To szczególnie przydatne rozwiązanie dla osób, które chcą skontrolować swój stan zdrowia po ryzykownym kontakcie (seksualnym, z krwią obcej osoby czy po nie do końca sterylnym zabiegu) lub w ramach profilaktyki.

Źródła:

1. Dr n. med. J. Gąsiorowski, dr n. farm. Ł. Łapiński, lek. A. Cichewicz, Choroby przenoszone drogą płciową [w:] Medycyna Praktyczna, 31.01.2013
2. Dr n. med. A. Cybula, lek. Kwiatkowska, Zakażenia przenoszone drogą płciową – wybrane zagadnienia [w:] Dermatologia po Dyplomie 06/2019
3. B. Wańczyk-Dręczewska, prof. dr hab. n. med. A. Owczarczyk-Saczonek, Choroby przenoszone drogą płciową [w:] Medycyna po Dyplomie 06/2023
4. Grabowska, Choroby przenoszone drogą płciową (choroby weneryczne) – jakie badania wykonać i jak często się badać? [w:] Centrum Wiedzy Alab, alab.pl, dostęp: 08.08.2025
5. Korzeniewski, Choroby przenoszone drogą płciową u powracających w podróży [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2020, tom 14, nr 1
6. Obcowska-Hamerska, J. Basaj, Choroby przenoszone drogą płciową powodujące objawy proktologiczne. Część 1. Choroby o etiologii bakteryjnej [w:] Borgis – Nowa Medycyna 4/2022
7. Norberciak, A. Posadzy-Małaczyńska, Zakażenia przenoszone drogą płciową a płodność w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 1